Trong thế giới số siêu tốc, một “virus” mới đang âm thầm tấn công thế hệ trẻ: brainrot – hay còn gọi là “não úng”. Không phải là một căn bệnh y khoa, nhưng brainrot mô tả tình trạng bộ não trở nên trì trệ, mất khả năng tập trung và tư duy sâu sắc do việc tiếp nhận quá nhiều thông tin ngắn, nhanh, và thường là vô bổ từ mạng xã hội. Liệu có cách nào để Gen Z thoát khỏi vòng xoáy này và bảo vệ khả năng sáng tạo của mình? Nhiều chuyên gia tin rằng, chìa khóa nằm ở việc xây dựng một văn hóa đọc lành mạnh.
Brainrot là gì và tại sao Gen Z dễ mắc phải?
Brainrot là một thuật ngữ mới nổi, dùng để chỉ sự suy giảm nhận thức do tiếp xúc quá mức với các nội dung kỹ thuật số ngắn gọn, giật gân, và có tính giải trí cao nhưng ít giá trị thông tin. Hãy thử hình dung, nếu bạn dành hàng giờ để lướt TikTok, xem vô số video ngắn hoặc chìm đắm trong các meme và tin tức giật gân… bộ não của bạn sẽ dần quen với việc xử lý thông tin ở tốc độ nhanh, nông cạn. Nó bắt đầu “lười biếng” khi phải đối mặt với những nhiệm vụ đòi hỏi sự tập trung lâu dài, phân tích phức tạp, hay tư duy phản biện.
Thế hệ Gen Z, những người lớn lên trong kỷ nguyên Internet bùng nổ, đặc biệt dễ bị ảnh hưởng bởi brainrot. Điện thoại thông minh và mạng xã hội là “vật bất ly thân”, cung cấp một dòng chảy dopamine tức thì từ mỗi lượt thích, bình luận hay video viral. Điều này tạo ra một vòng lặp nghiện ngập, làm suy yếu dần khả năng tự kiểm soát và sự kiên nhẫn cần thiết cho việc học tập và sáng tạo nghiêm túc. Ngay cả những ứng dụng AI như ChatGPT, dù tiện lợi, đôi khi cũng góp phần vào việc bào mòn tư duy độc lập khi chúng ta quá phụ thuộc vào khả năng tổng hợp thông tin sẵn có của AI mà ít chịu đào sâu, khám phá.
Văn hóa đọc: Liều “vắc-xin” hiệu quả cho bộ não
Trong bối cảnh brainrot đang trở thành mối lo ngại, văn hóa đọc nổi lên như một “liều vắc-xin” mạnh mẽ và bền vững. Khác với thông tin rời rạc trên mạng, đọc sách đòi hỏi một quá trình tập trung và tư duy sâu sắc:
- Rèn luyện khả năng tập trung: Khi đọc sách, bạn buộc phải duy trì sự chú ý trong thời gian dài để theo dõi mạch truyện, luận điểm, hay thông tin. Đây là bài tập “thể dục” tuyệt vời giúp bộ não lấy lại khả năng tập trung đã bị phân mảnh bởi nội dung ngắn.
- Thúc đẩy tư duy phản biện và sáng tạo: Sách không chỉ cung cấp thông tin mà còn mời gọi người đọc suy ngẫm, phân tích, đặt câu hỏi và thậm chí là “đối thoại” với tác giả. Quá trình này kích thích não bộ hoạt động tích cực, không ngừng đặt vấn đề và tìm kiếm những góc nhìn mới lạ, từ đó nuôi dưỡng khả năng tư duy phản biện và sáng tạo – những kỹ năng mà AI khó lòng thay thế.
- Mở rộng kiến thức và vốn từ: Đọc sách là cách hiệu quả nhất để tiếp thu tri thức chuyên sâu, mở rộng vốn từ vựng, cải thiện ngữ pháp và cách hành văn. Điều này trực tiếp nâng cao khả năng giao tiếp, viết lách – những công cụ quan trọng để biểu đạt suy nghĩ và sáng tạo.
- Nuôi dưỡng trí tưởng tượng và cảm xúc: Đắm chìm vào thế giới trong sách giúp kích thích trí tưởng tượng, nuôi dưỡng sự đồng cảm và thấu hiểu con người, xã hội. Đây là những yếu tố cốt lõi của sự sáng tạo và trí tuệ cảm xúc.
Xây dựng văn hóa đọc: Từ thói quen cá nhân đến cộng đồng lan tỏa
Vậy, làm thế nào để biến việc đọc sách từ một nhiệm vụ thành một niềm vui, một thói quen hiệu quả để “cứu” bộ não khỏi tình trạng brainrot và “sống ảo”?
- Bắt đầu từ sự yêu thích: Đừng ép mình đọc những tác phẩm quá “khó nhằn” ngay từ đầu. Hãy chọn thể loại, chủ đề mà bạn thực sự quan tâm để tạo hứng thú ban đầu.
- Tạo không gian và thời gian đọc: Dành 15-30 phút mỗi ngày, cố định thời gian và không gian yên tĩnh, tránh xa các thiết bị điện tử. Biến việc đọc thành một “nghi thức” thư giãn.
- Tham gia các cộng đồng: Chia sẻ cảm nhận, lắng nghe góc nhìn của người khác sẽ giúp bạn duy trì động lực và mở rộng kiến thức. Các nhóm đọc sách online hoặc câu lạc bộ sách là nơi tuyệt vời để kết nối.
- Tái định nghĩa việc đọc: Đừng chỉ đọc để biết, hãy đọc để “đối thoại”. Cuốn sách có thể gợi lại ký ức, làm bạn trăn trở, khiến bạn thức trắng đêm suy nghĩ – hãy viết ra những điều đó. Việc viết lách cũng là một cách hiệu quả để “thẩm thấu” kiến thức sâu hơn và rèn luyện tư duy.
Chính tinh thần “đối thoại” này là cốt lõi của việc đọc hiệu quả. Và đây cũng là ý nghĩa mà những sân chơi như cuộc thi Review sách “Thư Đàm Cổ Nguyệt” do Cổ Nguyệt Đường – Salon văn chương Việt đang hướng tới. Cuộc thi không chỉ là nơi bạn viết review, mà là “lời mời” để bạn thực sự suy ngẫm và chia sẻ những “rung động thật” từ trang sách. Đó là một cách để tiếp tục đọc – sâu hơn, ý nghĩa hơn, và quan trọng nhất, là một cách để “giải cứu” bộ não khỏi tình trạng “lười biếng” do brainrot, từ đó mở ra cánh cửa đến với tri thức và sự phát triển toàn diện.
Hãy để văn hóa đọc trở thành “lá chắn” bảo vệ bộ não của bạn, giúp bạn tư duy sắc bén hơn và sống một cuộc đời có chiều sâu hơn trong thế giới số đầy biến động này.
