Nữ sĩ Hồ Xuân Hương – người phụ nữ làm thơ bằng trái tim và phản kháng bằng trí tuệ. Trong một xã hội phong kiến hà khắc, bà sống như một cơn gió lạ – không chịu cúi đầu, cũng không mất đi cốt cách Việt của người phụ nữ truyền thống: vừa sâu sắc, vừa nhân hậu, vừa kiên cường.
Đông Di là hình mẫu tiêu biểu của người phụ nữ hiện đại mang trong mình cốt cách truyền thống. Sinh ra trong một gia đình nền nếp, là một trong những du học sinh đời đầu của Việt Nam, Đông Di không chỉ tiếp cận nền tri thức phương Tây mà còn biết cách hòa quyện nó với bản sắc văn hóa phương Đông để làm giàu thêm nội tâm và tầm nhìn. Là một doanh nhân có thành tựu. Thế nhưng, khi nhìn lại thế hệ trẻ hôm nay giữa thời đại bùng nổ công nghệ, Đông Di nhận ra khoảng trống trong đời sống tinh thần – sự thiếu hụt của giá trị sống. Chính điều đó thôi thúc bà dành tâm huyết cho việc khơi dậy văn hóa đọc trong giới trẻ. Với bà, sách không chỉ là tri thức, mà còn là ánh sáng dẫn đường, là nơi gieo mầm cho những suy nghĩ tích cực, nhân văn. Qua từng trang viết và hoạt động cộng đồng, Đông Di mong muốn giúp thế hệ trẻ biết sống sâu sắc, có trách nhiệm và giữ được giá trị thật giữa một thế giới đầy biến động.
Tác phẩm Hồ Xuân Hương và tôi của Đông Di không phải là một công trình khảo cứu thuần túy, không phải là tiểu thuyết hư cấu, cũng chẳng phải hồi ký thông thường, cuốn sách là một cuộc đối thoại sâu thẳm giữa hai người đàn bà – hai thế kỷ, hai số phận, nhưng cùng một khát vọng: sống đúng với bản thân trong một thế giới không dành chỗ cho sự ngạo nghễ của phụ nữ trí thức, nhưng vẫn giữ vững phẩm cách của người phụ nữ Việt!
Khi hai người đàn bà “gặp nhau” qua thơ
Đông Di – một nữ trí thức hiện đại, mang trong mình vết thương của thời đại, sự khắc khoải của người sáng tạo, đã tìm đến thơ Hồ Xuân Hương như một cứu rỗi, một khung gương phản chiếu bản thể sâu xa của mình. Nhưng thay vì tiếp cận bằng con mắt học giả lạnh lùng, bà mở lòng mình ra, và thấy một người chị – một người bạn – một cái bóng tâm hồn đang vọng về từ thế kỷ 18.
Đó là Hồ Xuân Hương – “Bà chúa thơ Nôm” – người phụ nữ đã dùng thơ như một thứ vũ khí lặng lẽ nhưng mạnh mẽ để bày tỏ nỗi bất bình, sự u uẩn và khát vọng được là chính mình trong một xã hội mà thân phận phụ nữ bị đè nén dưới trăm tầng gông cùm luân lý. Trong Hồ Xuân Hương và tôi, Đông Di không ca ngợi Hồ Xuân Hương như một hình tượng lịch sử cao siêu. Bà nói chuyện với nữ sĩ như đang ngồi bên chén trà, thủ thỉ: “Chị có buồn không? Có khi nào chị cô đơn đến tột cùng như tôi?” Và từ đó, thơ trở thành đường dẫn, làm sống lại một cuộc tri kỷ ngược thời gian.
Sống trong khuôn phép, nhưng không cúi đầu
Điều đáng trân quý nhất trong cuốn sách chính là hình ảnh Hồ Xuân Hương hiện lên không chỉ như một người phụ nữ nổi loạn, mà như một bậc trí giả đầy bản lĩnh, biết giới hạn, biết khuôn phép, nhưng không bao giờ đánh mất khát vọng sống thật. Sự bất mãn của bà không ồn ào mà chảy ngầm, không phá phách mà sâu sắc. Giữa những bài thơ có vẻ tục, là một tầng văn hoá và phản kháng thâm trầm đến đáng sợ.
Đông Di hiểu điều đó. Bà soi chiếu đời sống chính mình qua từng bài thơ, từng ẩn dụ, từng câu chữ xóc nổi của Hồ Xuân Hương, và rồi nhận ra: Người đàn bà ấy không chỉ là một nghệ sĩ, mà là một triết gia bằng thơ.
Trong một xã hội nơi lễ giáo trùm kín, nơi “phụ nữ cười cũng phải khép môi”, thì việc một người phụ nữ dám làm thơ, lại làm thơ về dục tính, về thân phận, về kiếp hồng nhan – chính là một hành động táo bạo đầy nhân cách. Đông Di không thần thánh hóa Hồ Xuân Hương, nhưng bà cho thấy: sự giữ mình trong khuôn phép không đồng nghĩa với khuất phục; và dám sống thật lòng mới là hình thức cao nhất của đạo đức trí tuệ.
Trí tuệ và cảm xúc – bản giao hưởng của tâm hồn bất khuất
Có những trang sách trong Hồ Xuân Hương và tôi khiến người đọc phải dừng lại, thở dài, rồi cười – bởi cái tài của Hồ Xuân Hương qua cách cảm nhận của Đông Di quá sắc, quá thấm, quá… hiện đại. Những câu thơ tưởng như trào phúng: “Thân em vừa trắng lại vừa tròn / Bảy nổi ba chìm với nước non” qua lăng kính Đông Di trở thành một triết luận về sự tồn tại, về giá trị nội tâm, về nhân phẩm của người phụ nữ giữa sóng gió xã hội.
Cuốn sách vì thế không phải là nghiên cứu văn học, mà là một bản giao hưởng giữa trí tuệ và cảm xúc, giữa sự đồng cảm và khát vọng. Nó không phán xét, không phân tích bằng dao mổ, mà bằng cái nhìn yêu thương, tôn trọng và tỉnh thức.
Một cuốn sách cho những người phụ nữ đang kiếm tìm bản thân
Hồ Xuân Hương và tôi không chỉ viết cho những người yêu văn chương, mà còn viết cho những người phụ nữ – đặc biệt là phụ nữ trí thức – đang sống giữa thời đại đầy áp lực và ràng buộc hiện nay. Cuốn sách như một lời thủ thỉ: “Bạn không cô đơn. Có những linh hồn đã từng sống như bạn, đau như bạn, và vẫn giữ được phẩm giá của mình.”
Trong xã hội hiện đại, nơi phụ nữ được tự do hơn nhưng cũng bị kỳ vọng nhiều hơn, thì hành trình sống đúng với bản thân không dễ dàng. Đông Di đã dùng cuộc “trò chuyện” với Hồ Xuân Hương để khơi dậy lòng can đảm, sự mạnh mẽ dịu dàng, và khát vọng làm người – đúng nghĩa – ở mỗi người đọc.
Không ồn ào, không hô hào nữ quyền, không lên gân chống chế độ hay than khóc cho phận hồng nhan, Hồ Xuân Hương và tôi là một bản tấu trầm – sâu – thật – và đầy nhân bản. Cuốn sách là minh chứng rằng: thơ ca không chết, những tâm hồn chân thật sẽ luôn tìm thấy nhau, dù có cách nhau hàng thế kỷ.
Và Hồ Xuân Hương – qua ngòi bút Đông Di – hiện lên không phải chỉ là “Bà chúa thơ Nôm”, mà là một người phụ nữ dám yêu, dám đau, dám bất mãn, và hơn hết – dám sống như chính mình.
Một cuốn sách nhỏ, nhưng là lời nhắc nhở lớn: Sống là một nghệ thuật. Và sống đúng với mình – là một hành trình vĩ đại. Cuốn sách Hồ Xuân Hương và tôi là một trong những viên gạch đầu tiên của Đông Di trên hành trình hiện thực hóa tâm huyết của mình cho thế hệ trẻ Việt Nam!
Tiêu Dao
