Tôi đọc ‘’Làm đĩ’’ – Vũ Trọng Phụng không chỉ vì sự tò mò trước một nhan đề gây sốc, mà còn vì muốn hiểu điều gì khiến một tác phẩm như vậy có thể vượt qua định kiến xã hội để trở thành một dấu mốc trong văn học Việt Nam. Và rồi, tôi đã bị cuốn hút bởi một câu chuyện không đơn thuần nói về tình dục, mà là về sự thức tỉnh của một con người sống trong một xã hội phong kiến nửa thuộc địa đầy giả tạo.
Trái với định kiến mà nhan đề “Làm đĩ” dễ gợi ra, Huyền không phải là một cô gái hư hỏng, đắm chìm trong lối sống buông thả. Ngược lại, cô là người có tri thức, có tư duy độc lập, và có khát vọng sống đúng với cảm xúc nội tâm. Cô muốn yêu bằng trái tim chân thành, muốn hiểu mình, khám phá thế giới, và không chấp nhận một cuộc sống bị áp đặt bởi những khuôn mẫu đạo đức sáo rỗng. Thế nhưng, xã hội lại không cho cô cơ hội để lựa chọn. Chính sự giáo dục phiến diện từ gia đình, sự thiếu hụt trầm trọng về hiểu biết giới tính, cùng những cấm đoán khắc nghiệt và giả dối từ phía cha mẹ và xã hội đã đẩy Huyền vào một con đường sai lầm. Trên hành trình ấy, cô ngỡ rằng mình đang làm chủ số phận, nhưng thật ra lại là nạn nhân đáng thương của một xã hội bảo thủ, đầy định kiến và khắt khe với chính những người khao khát sống thật.
Càng đọc, tôi càng nhận ra rằng tác phẩm không hề có ý cổ xúy cho một lối sống buông thả như nhiều người từng nghĩ. ‘’Làm đĩ’’ không đơn giản là một câu chuyện về dục vọng hay sự đồi bại. Ngược lại, đó là một tiếng kêu cứu, là một hồi chuông cảnh tỉnh về sự thiếu hụt trầm trọng trong giáo dục đạo đức và giới tính, về sự nguy hiểm của những định kiến và chuẩn mực giả tạo mà xã hội áp đặt lên con người, đặc biệt là phụ nữ. Tác phẩm cho thấy cái giá phải trả khi con người bị bắt phải sống trong dối trá, bị cấm đoán khỏi những nhu cầu rất thật, rất tự nhiên mà lại bị gán cho là xấu xa, tội lỗi.
Vũ Trọng Phụng không ngại ngần châm biếm, lật tẩy những mảng tối của xã hội đương thời. Nhưng đằng sau sự châm biếm ấy là một nỗi xót xa, một sự thấu hiểu và cảm thông sâu sắc đối với số phận của những con người như Huyền – những người có ước mơ, có khát vọng sống thật, nhưng lại bị nghiền nát bởi sự giả tạo và đạo đức giả. Những đoạn độc thoại nội tâm của Huyền, những suy nghĩ của cô về tình yêu, về hôn nhân, về nhân phẩm – tất cả đều khiến tôi không khỏi suy nghĩ. Chúng đặt ra cho tôi những câu hỏi không dễ trả lời: “Liệu chúng ta – những con người đang sống trong xã hội hiện đại – đã thật sự cởi mở hơn chưa? Chúng ta có còn đang áp đặt lên người khác những quy chuẩn đạo đức sáo rỗng không? Và có bao nhiêu người trẻ ngoài kia vẫn đang rơi vào bi kịch của Huyền, dù thời đại đã thay đổi?”.
Điều khiến tôi trăn trở nhất sau khi gấp lại cuốn sách không chỉ là số phận của nhân vật chính, mà là thông điệp sâu xa mà tác phẩm mang lại: con người chỉ thực sự sống đúng nghĩa khi họ được hiểu, được chia sẻ và được tôn trọng. Huyền đã sai, cô đã có những quyết định sai lầm, nhưng cái sai ấy không xuất phát từ bản chất xấu xa hay lệch lạc trong nhân cách, mà từ sự thiếu định hướng, thiếu sự lắng nghe, thiếu tình thương thực sự từ những người xung quan. Cô là một trang giấy trắng và xã hội lai tạp nửa vời giữa cái mới và cái cũ ấy đã tô vẽ lên những màu sắc mâu thuẫn. Cô là sản phẩm của một xã hội không đủ bao dung để chấp nhận sự khác biệt, không đủ chân thành để nói lên sự thật, và không đủ can đảm để đối diện với nhu cầu chính đáng của con người.
Sau cùng, ‘’Làm đĩ’’ của Vũ Trọng Phụng không chỉ là một tác phẩm văn học gây tranh cãi – nó là một lời nhắc nhở, một tấm gương phản chiếu để chúng ta nhìn lại chính mình, nhìn lại cách xã hội đang đối xử với những con người sống thật, dám nghĩ, dám yêu, và dám đi tìm ý nghĩa thực sự của cuộc đời. Với tôi, đó là một tác phẩm đầy đau đớn, nhưng cũng thật sự cần thiết Nó không chỉ dành cho người lớn, mà còn là một lời gửi gắm cho thế hệ trẻ – những người đang bước vào đời với nhiều bỡ ngỡ, hoang mang, và cả khao khát sống thật. Tác phẩm ấy nhắc nhở rằng để trở thành chính mình, đôi khi phải trả giá, nhưng điều quan trọng là xã hội có đủ bao dung để không đẩy ai vào bi kịch chỉ vì họ dám khác biệt.Và chính vì thế, Làm đĩ không chỉ là một tác phẩm của quá khứ – mà là một thông điệp vẫn còn nguyên tính thời sự trong hiện tại và cả tương lai.
Đỗ Mai Anh
