Trong thời đại công nghệ bùng nổ, khi tốc độ và tiện ích gần như trở thành tiêu chuẩn sống, người ta dễ hoài nghi: liệu văn chương – thứ nghệ thuật của chiều sâu, của cảm xúc và suy ngẫm – còn giữ vai trò gì với giới trẻ? Nhưng trên thực tế, chính văn chương, qua các cuộc giao lưu đa chiều – giữa thế hệ và thời đại, giữa trong nước và thế giới, giữa thể loại và trải nghiệm cá nhân – vẫn lặng lẽ nuôi dưỡng những tầng sâu tâm hồn Việt trẻ.
Giao lưu văn chương – cánh cửa mở ra chiều sâu nội tâm
Văn chương, ngay từ khởi thủy, vốn đã là một hành trình đối thoại – giữa con người với chính mình, giữa người viết với người đọc, giữa cái riêng tư và cái phổ quát. Ở người trẻ, khi cá tính, cảm xúc và hệ giá trị chưa ngừng biến động, văn chương không chỉ là nguồn “giải trí”, mà là một bệ đỡ tinh thần, một tấm gương soi chiếu, một tiếng nói đồng cảm và đôi khi – là cú chạm thức tỉnh.
Khi một bạn trẻ đọc Nguyễn Huy Thiệp, Phan Thị Vàng Anh, hoặc Haruki Murakami, Rainer Maria Rilke, đó không đơn thuần là việc “tiêu thụ” chữ nghĩa, mà là sự tiếp nhận những lát cắt tâm lý con người, sự va chạm giữa giá trị cá nhân và cộng đồng, sự vật lộn nội tâm giữa mơ mộng và hiện thực. Trong những cuộc gặp gỡ ấy, người đọc không chỉ tìm thấy người khác – mà còn bắt đầu thấy chính mình.
Văn chương và sự thức tỉnh của cảm xúc
Trong bối cảnh xã hội ngày càng chú trọng kỹ năng, thành tích và hiệu suất, tâm hồn người trẻ dễ trở nên chai sạn hoặc lạc lối. Văn chương, với khả năng đánh thức cảm xúc sâu kín nhất, trở thành không gian hiếm hoi giúp người trẻ chạm lại vào những điều tưởng chừng đã bị đời sống “tự động hóa” cuốn đi – sự lắng nghe, lòng trắc ẩn, khát vọng sống ý nghĩa.
Một truyện ngắn của Thạch Lam có thể khiến một bạn học sinh lớp 11 lặng người khi nhận ra nỗi cô đơn thầm lặng của những phận người nhỏ bé. Một bài thơ của Nguyễn Duy hay Ý Nhi có thể giúp người sinh viên kỹ thuật bỗng thấu được cái mong manh của tình cảm, cái cần thiết của sự sẻ chia. Không phải tất cả người trẻ đều trở thành thi sĩ, nhưng ai cũng có thể được “thi hóa” một phần khi tiếp xúc với văn chương.
Giao lưu văn chương – không chỉ là đọc, mà là sống cùng
Điều đáng mừng là, giao lưu văn chương hôm nay không còn bị giới hạn trong khuôn khổ sách vở hay lớp học. Từ các hội thảo văn học, câu lạc bộ đọc sách, đến những podcast, fanpage, buổi ký tặng tác giả, workshop viết sáng tạo… một thế hệ trẻ mới đang tiếp cận văn chương như một phần của lối sống. Họ không chỉ đọc, mà còn thảo luận, phản biện, sáng tạo, chuyển thể.
Cuộc gặp gỡ giữa người trẻ và văn chương, do đó, cũng là cuộc gặp gỡ giữa cái cũ và cái mới. Họ có thể remix lại Truyện Kiều dưới dạng thơ chữ gãy, dựng lại tác phẩm của Nam Cao dưới dạng hoạt cảnh, hoặc sáng tạo những đoạn tác phẩm hư cấu từ cảm hứng của Hồ Xuân Hương. Dù hình thức thay đổi, nhưng giá trị cốt lõi vẫn còn nguyên: đó là sự kết nối, là khả năng thấu hiểu và làm giàu cho nội tâm.
Giao lưu xuyên biên giới: Cánh cửa mở ra toàn cầu
Một điểm sáng của thế kỷ 21 là sự mở rộng biên giới văn hóa. Người Việt trẻ ngày nay không chỉ đọc Nguyễn Nhật Ánh, Nguyễn Ngọc Tư, mà còn say mê dòng văn học Mỹ Latin, trăn trở cùng những nhà văn hậu thuộc địa châu Phi, tìm thấy sự đồng cảm trong những nỗi cô đơn kiểu Nhật. Nhờ dịch thuật và công nghệ, văn chương thế giới hiện diện trong tầm tay – mang theo cả sự đa dạng, phức tạp và sâu sắc.
Sự giao thoa ấy không khiến người trẻ Việt xa rời căn tính, trái lại, càng khiến họ tự vấn sâu hơn: Tôi là ai trong một thế giới rộng lớn? Điều gì là giá trị Việt trong bối cảnh toàn cầu? Khi đọc Milan Kundera viết về ký ức và bản sắc, hay Chimamanda Adichie viết về những câu chuyện bị che khuất, người trẻ Việt càng thấy rõ hơn trách nhiệm viết lại, kể lại, sống lại chính câu chuyện của mình – một cách tự tin và tỉnh thức.
Văn chương: Phản lực chống lại sự vô cảm
Trong một thời đại đầy những xao động – tin giả, áp lực thành công, thói vô cảm lan rộng – văn chương có thể là thứ phản lực âm thầm nhưng mạnh mẽ. Một bài thơ nhỏ cũng có thể giúp ai đó dừng lại trong cuộc đua. Một truyện ngắn hay có thể khiến một người trẻ thay đổi cách nhìn về một người mẹ, một người lao công, một đứa trẻ đường phố.
Ở đây, văn chương không phải là thứ xa xỉ trí tuệ, mà là thuốc bổ cho tâm hồn. Là điểm tựa tinh thần. Là nơi con người được làm người, không phải vì chức danh, điểm số hay danh tiếng, mà vì cảm xúc, trực giác, sự hiện diện sống động và nhân hậu trong từng khoảnh khắc.
Văn chương sẽ không bao giờ là thứ “giải pháp nhanh” cho những vấn đề xã hội, giáo dục hay tâm lý. Nhưng văn chương – qua các hình thức giao lưu phong phú và thấm sâu – vẫn luôn là dòng nước ngầm bền bỉ nuôi dưỡng những tầng đất sâu nhất trong tâm hồn người trẻ Việt.
Giữa thế giới đầy tiếng ồn và rút ngắn, văn chương nhắc chúng ta sống chậm lại, lắng nghe nhiều hơn, nhìn rộng và nhìn sâu. Không phải để trốn chạy hiện thực, mà để đi vào nó một cách ý nghĩa hơn. Bởi khi người trẻ biết sống với chiều sâu, biết rung cảm và biết phản tư – thì chính họ, từng cá nhân một, sẽ là người viết tiếp chương mới cho văn hóa Việt Nam – một chương vừa hiện đại, vừa nhân bản, vừa đầy hy vọng.
Đàm Lan
